Üzerine Şantiye Kurulan Perge-Magydus Antik Yolu Nasıl Kurtarıldı?

Roma İmparatorluk Çağında MS 2. yüzyılda Perge’yi Magydus limanına bağlamak amacıyla, Perge’nin güneybatısında bulunan Diş Taşlar Mevkii üzerindeki falezlere açılan kanal görünümlü yol kalıntısı, antik dönemde Pisidya bölgesinde elde edilen mermer ve kerestelerin deniz aşırı ülkelere Magydus Antik Limanı üzerinden taşınmasında önemli rol oynamış, Perge’yi Magydus’a bağlayan bu yol kalıntısı antik Pamfilya bölgesinde günümüze ulaşan, mimari açıdan Antalya bölgesinde bulunan tek tekil örnek olarak kayıtlara geçmiştir. Perge-Magydus Antik Yolu mimari açıdan Afyonkarahisar’ın İhsaniye İlçesinde jeolojik yapısı ile dikkat çeken Antik Yol (Kral Yolu) kalıntısı ile yine antik yolun falezler üzerine anakaya içine açılmış olması Hatay’ın Antakya İlçesinde yer alan Antik Titus Tüneli ile benzerlik göstermektedir.

Antik dönemde Perge’yi Magydus’a bağlayan ticari yol güzergâhı

Antik Yolun geçtiği Diş Taşlar Mevkii üzerinde açılmış taş ocağı izleri günümüzde görülebilir durumdadır. Diş Taşlar Mevkiinde falezler üzerinde gelişen doğal tahribata rağmen tüm ihtişamını korumaya devam eden Perge-Magydus Antik Yolu ve yolun Perge yönündeki taş ocağı, Aksu ovasında tarım arazileri içinde kendisini gösteren, günümüze sadece duvarı ulaşabilen köprü kalıntısı bu önemli güzergâhın tamamlayıcı unsuru olarak dikkat çekmektedir. Bir yürüyüş veya taşıt yolu kullanımından çok ticari amaçla kullanıldığı düşünülen antik yolun doğusunda konumlanan Karaçallı Mahallesi’ndeki Malaş Mevkii ve Karaçallı Tepesi üzerinde tespit edilmiş taş ocakları, yolun batısında günümüzde Antalya Havalimanı sınırları içerisinde özel koruma altında bulunan antik taş ocağı, Kemerağzı Mahallesi’nde yükselen İnönü Tepesinin yamacına Perge veya Magydus için açılmış taş ocağı izleri bu düşünceleri kanıtlamaktadır.

Aksu’nun parlayan yıldızı Altıntaş Mahallesi

2019 yılı sonrasında gelişen Covid-19 Pandemisi ve Rusya-Ukrayna Savaşı gibi dış etkenlerle Antalya’da yükselen nüfus artışı ve kentteki konut ihtiyacı gereksinimi, Antalya Havalimanına ve oteller bölgesine yakınlığı ile önemli bir merkez haline gelmiş Altıntaş Mahallesi’nin değerini yükseltmiştir. Altıntaş zaman içerisinde Aksu’nun en değerli yerleşimlerinden birisi olmuş, 2021 yılı sonrasında Altıntaş’ta gelişen imar faaliyetleri ne yazık ki bu bölgedeki tescilli kültür varlıklarını olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Antalya’nın Muratpaşa İlçesi Karpuzkaldıran Mevkii’nde günümüze sadece hamam yapısı ulaşabilen, bazı kalıntıları Karpuzkaldıran Özel Eğitim Merkez Komutanlığı Askeri Kampı sınırları içerisinde kalmış, son yıllarda Güzeloba’da inşaat temel kazıları sırasında tespit edilen kalıntıları dışında hakkında fazla veri bulunmayan, antik çağda Antalya’nın ilk limanı olarak tarif edilen antik Magydus’un Perge ile irtibatını sağlayan ortak yol kalıntısı günümüzde Antalya’nın Aksu İlçesine bağlı Altıntaş Mahallesi’nde görülebilir ender eserler arasındadır. Antik yol, taş ocağı ve köprü kalıntısı 1996 yılında I. Derece Arkeolojik Sit olarak tescil edilerek yasal koruma altına alınmış olmasına rağmen buradaki kültür varlıklarının çevresinde eserlerin geçmişini anlatan bilgilendirme tabelası ve güvenlik amaçlı koruma çiti gibi çalışmalar yapılmamış olup eserler kendi doğal ortamlarına bırakılmıştır. Antik Yolun kuzeyinde yer alan Perge Antik Kenti’nin T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen “Geleceğe Miras Projesi” adı altında arkeolojik kazılar ve restorasyonlarla desteklenmesi fakat Perge’ye bağlı ve kent sınırları dışında kalmış; antik yol, köprü, su kemerleri ve taş ocakları gibi diğer eserlerin bu projenin dışında bırakılması ağır eleştirilerin yapılmasına neden olmuştu.

Antik Yolun üzerine kum ocağı şantiyesi

Yoğun imar altında gelişimini sürdüren Altıntaş Mahallesi’nden 2019 yılından 2024’e arka planda bu gelişmeler yaşanırken 2 Kasım 2024 tarihinde büyük bir skandal ortaya çıkartıldı. Antalya Kültür Varlıkları Envanteri Projesi sorumlusu Orhan Deniz Kaplan tarafından 2 Kasım 2024 tarihinde Aksu ilçesine bağlı Altıntaş Mahallesi üzerinde yapılan uydu gözlemleri sırasında Perge-Magydus Antik Yolunun güney çıkışında 15510 Ada 1 Parsel yakınlarında bir hareketlilik gözlemlemiş, güncellenen uydu görüntülerine göre antik yolun güney çevresinde bir inşaat çalışması olduğu ve bölgedeki inşaatların kum ihtiyacı için antik yoluda içine alan 15510 Ada 1 Parsel üzerinde bir kum ocağı şantiyesi kurduğu, uydu’da yer alan görüntü kayıtlarına göre şantiyenin Nisan ayından itibaren Kasım ayına kadar işletildiği öğrenildi. Kaplan, 2 Kasım 2024’te Altıntaş’a giderek Perge-Magydus Antik Yolunun üzerine kurulan kum ocağı şantiyesini kayıt alarak görüntüleri Antalya Kültür Envanteri Projesinin sosyal medya hesapları üzerinden kamuoyu ile paylaşmıştı. Orhan Deniz Kaplan, 2 Kasım 2024 tarihinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ve Antalya Müze Müdürlüğüne yazılı şikayette bulunarak ilgili şantiyenin alandan kaldırılmasını talep etti. Arkeolojik skandalın yanında bir çevre felaketide olan kum ocağı şantiyesinin ivedilikle sit alanından kaldırılması için yasal süreç böylece başlamış oldu.

Yerel ve ulusal basından destek

Yazar ve Araştırmacı Gazeteci Yusuf Yavuz tarafından 5 Kasım 2024 tarihinde “Tarihi Rezalet” manşetiyle Antalya Körfez Gazetesinde gündeme taşınan Perge-Magydus Antik Yolu, kısa zaman içerisinde Antalya ve ulusal basında gündeme gelmiş, bir yandan da sosyal medya’da yapılan paylaşımlarla antik yolun üzerinde kurulmuş kaçak kum ocağının alandan kaldırılması için ilgili kurumlara yapılan başvurular tekrarlanıyordu. Gazeteci ve Yazar İdris Özyol’da Antalya Ekspres’te yayınladığı köşe yazılarında antik yolu gündemde tutmaya çalışan isimler arasındaydı. Arkeolog ve Editör Nezih Başgelen Cumhuriyet Gazetesine yapmış olduğu açıklamada, “Koruma Kurulu’nun 15 Kasım tarihli kararının bir an önce hayata geçirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu karar, antik yol üzerindeki kaçak yapıyı ve tahrip eden kum ile çakıl gibi malzemelerin müze denetimi altında kaldırılması, ayrıca ilgili belediyeye uyarı yazısı yazılması yönündedir. Ancak kararın üzerinden iki hafta geçmesine rağmen, olay yerinde yapılan incelemelerde herhangi bir adım atılmadığı, antik yolun üzerine dökülen tonlarca kum ve çakıl malzemeleri ile kaçak konteyner ünitelerinin hâlâ orada bulunduğu gözlemlenmiştir” ifadelerine yer vererek sürece destek olmuştu.

Arkeolog Prof. Dr. Gül Işın’dan sunum

15 Kasım 2024 tarihinde Arkeologlar Derneği Antalya Şubesi tarafından Türkiye’de ilk kez düzenlenen 1. Arkeoloji, Kültür ve Sanat Fuarında sunum gerçekleştiren Arkeolog Prof. Dr. Gül Işın, yapmış olduğu sunumda Perge-Magydus Antik Yolu üzerine kurulmuş olan şantiyeyi akademi dünyasında gündeme taşıyan tek isim olmuş, süreç içerisinde antik yolun durumunu yerinde inceleyerek sürece destek vermişti. Arkeolog ve Rehber Ümit Işın’ında destek verdiği süreçte Işın’ın sosyal medya üzerinden yapmış olduğu paylaşımlar olayın duyulmasında etkili olmuştu.

Antik Yol üzerindeki kum ocağı kaldırıldı

Yerel, ulusal basın ve sosyal medya’daki tepkiler, yapılan yazılı şikayetler sonrasında Aralık 2024’te Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Bölge Müdürlüğü yapmış olduğu açıklamada kaçak şekilde kurulmuş kum ocağı şantiyesinin antik yol üzerinden kaldırtılacağını, ilgili parsel üzerinde temizlik çalışması yapılarak şantiyeyi kuran firmaya ceza kesildiği bilgisini kamuoyu ile paylaşmıştı. Sonraki süreçte ilgili parsel üzerinde temizleme çalışmaları başlatılmış, 2025 yılında Antalya Müzesi Müdürlüğü ve T.C. Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilen çalışmayla Perge-Magydus Antik Yolunun güneyine kurulmuş olan kum ocağı şantiyesi alandan kaldırtıldı. Antik Yolun üzerine önce moloz yığılarak kapatılmış kısım temizletilerek antik yol daha fazla zarar görmeden kurtarılmış oldu. Arkeolojik felaketin yanında bir çevre felaketi olarakta kayıtlara geçen bu olay Antalya’da da bir emsal oldu.

Kaynakça:
KAPLAN, Orhan Deniz (09 Mayıs 2020). “Perge-Magydus Antik Yolu“. Antalya Kültür Varlıkları Envanteri.

Fotoğraflar:
Orhan Deniz KAPLAN (Perge-Magydus Antik Yolu)
Recep ÖZDEMİR (Gül Işın Sunum)